काठमाडौं - विस्मृतिमा धकेलिसकेको राजतन्त्रप्रति किन नेपाली जनताले चासो राख्न पुगे भन्ने विषयमा आजका मूलधारका दलहरुले गम्भीर समीक्षा गर्न जरुरी छ । परिवर्तनका बाहकहरुले आफ्नै मुद्दाहरुको स्मरण मात्र गरे पनि स्थिति काबुमा आउन सक्छ । गणतन्त्र भनेको एउटा राजा हटाएर सैयौं राजा जन्माउने व्यवस्था त होइन नि । राजतन्त्र अब फर्कन सक्तैन । फर्किन पनि हुँदैन । यिनै ज्ञानेन्द्रले गरेको शासन भोग्ने मानिसहरु ज्यूँदै छन् । उनमा राजकीय कौशल भएको भए राजतन्त्र समाप्त नहुन पनि सक्थ्यो । त्यसैले अबको विकल्प भनेको राजतन्त्र होइन । गणतन्त्रभित्रै विकल्प खोज्नु पर्दछ ।

यही व्यवस्थाभित्र भएका कमी कमजोरीहरु हटाउन निर्मम समीक्षा गर्न दलहरु तयार हुनुपर्दछ । यात्रारत गाडीमा समस्या आएपछि त्यसका पार्ट पूर्जाहरुको परिक्षण गरेर मर्मत गर्नु पर्दछ । फेर्नुपर्ने कुनै पार्टपूर्जालाई समयमै फेर्नुपर्दछ । नयाँ गाडीमा समस्या आउँदैन र दुर्घटनामा पदैन भन्ने के ग्यारेन्टी हुन्छ र ?  बरु गणतन्त्रका बदनाम ठेकेदारहरुलाई बिदा गर्न ढिलाई गर्नुहुँदैन । पटक पटक परिक्षण भैसकेका अक्षम नेताहरुलाई अवकाश दिएर नयाँ र उर्जाशील तथा परिक्षण नभएका नेताहरुलाई उनीहरुको क्षमता प्रदर्शन गर्ने अवसर दिनुपर्दछ । त्यसैले गणतन्त्रलाई गणतन्त्रकै तथाकथित नायकहरुबाट बचाउनु आजको आवश्यकता हो । 

आफ्नो कमजोरी लुकाउन अरुलाई गाली गरेर हुँदैन । राजतन्त्रले संसारका कतिपय देशमा जनतालाई सन्तुष्ट बनाएको छ र विकासको स्तरमा पनि वृद्धी गरेकै छ । आजका विकसित मानिएका बेलायत, जापान लगायतका देशमा राजतन्त्रले सफल नेतृत्व गरेकै छ । तर यसो भन्दैमा सबै देशका राजतन्त्रहरु एउटै हुन्छन् भन्न सकिदैन । विश्वमा राजतन्त्रको अन्त्य अत्यन्त दुखदायी किसिमले भएको छ । तर माथि उल्लेखित देश लगायतका राजतन्त्रहरु सम्मानित छन् । त्यो उनीहरुको भूमिकामा निर्भर हुने कुरा हो । मुलुक र जनतासँग हार्दिक सम्बन्ध र जिम्मेवारीबोध भएका राजतन्त्रहरु लोकप्रिय बने भने तानाशाही राजतन्त्रहरु इतिहासमा बिलिन भए । अस्ट्रेलियामा अहिले पनि राष्ट्राध्यक्ष बेलायतको राजा रहने व्यवस्था छ । बेलायती राजतन्त्रकै मातहतमा रहने कि त्यसलाई बिदा गर्ने विषयमा भएको जनमतसंग्रहमा त्यहाँका जनताले बेलायतकै मातहतमा रहने पक्षमा मतदान गरेका थिए । तर दुयिाँका सबै राजतन्त्रहरु त्यस्तै लोकप्रिय रहन सकेनन् । 

नेपालको सन्दर्भमा अहिले केही मानिसहरुले राजतन्त्र कि गणतन्त्र भन्ने बहस गरेको पाइन्छ । यो बहस सतहमा आइ पनि सकेको छ । त्यसका पछाडि राजतन्त्रको लोकप्रियता नभएर अहिलेको राज्य व्यवस्थाको कमजोरी रहेको प्रष्ट छ । यहाँ राजतन्त्रले मौका नपाएको होइन । अपवाद छोडेर राजाहरु मुलुक चलाउन असक्षम नै भएका हुन । राजाहरुको शासन भोगेको जनसंख्याको ठूलो हिस्सा अहिले पनि जीवितै छ । आज सडकमा ‘राजा आउ देश बचाउ’ भन्ने जमात पनि गणतन्त्रका सरकारहरुको गलत क्रियाकलापका कारण जन्मेको कुरामा कुनै शंका छैन । दार्शनिक प्लेटोले भने जस्तै ‘शासकहरुको अयोग्यताले मानिसहरुलाई अतितप्रति नोस्टाल्जिक बनाएको’ मात्र हो । वर्तमान सत्ताले नागरिकको असन्तुष्टि बढ्न नदिएको भए इतिहासको रक्षानमा फालिएको राजतन्त्रलाई संझने प्रयाश पक्कै गर्ने थिएनन् ।