काठमाडौं- आज भन्दा दुई वर्षअघि मुलुकको अर्थव्यस्था धरासायी हुन थालेको हल्ला चल्यो । केही तथ्यांकहरुले पनि अर्थतन्त्र ओरालो लागेको पुष्टि ग¥यो । कोरोना महामारीपछि व्यापार, व्यवसाय, उद्योग धन्दा चौपट हुने अवस्थामा पुगे । नेपाल पनि श्रींलका जस्तै टाट पल्टिने अवस्थामा पुग्ने भन्दै केही अर्थविद्हरुले भविष्यवाणी नै गरे । 

मुलुकमा मन्दीको असर यतिसम्म देखियो कि व्यवसायीहरु पसल बन्द गरेर विदेश जाने अवस्थामा पुगे। कतिपयले त सटरको भाडा तिर्न नसकेर व्यवसायबाटै विश्राम लिनु पर्ने अवस्था आयो । मन्दीको मारकै कारण लाखौ युवाहरु परदेशिन बाध्य भए । आज पनि मुलुकको अर्थतन्त्रमा उल्लेख्य सुधार नभए पनि त्रासको वातावरण भने केही कम भएको छ । स्वदेशमै लगानी गरेर प्रतिफल प्राप्त गर्ने सकिन्छ भन्ने आशामा युवाहरु पुगेका छन् । 

मुलुकको टाट पल्टिने हल्लाकाबीच सरकार भने जनतालाई अर्थतन्त्रलयमै रहेको भनेर आश्वस्त पारिरह्यो । तर मुलुकको आर्थिक वृद्धिदर ३ प्रतिशत भन्दा माथि जान सकेन् । जुन तथ्य मुलुकको अर्थतन्त्रका लागि ज्यादै टिठ लाग्दो अवस्था हो । अर्थतन्त्र ओरालो लागिरहँदा राजनीतिक दलहरु त्यसप्रति गम्भिर हुनुको सट्टा सकार बनाउने र गिराउने खेलमा व्यस्त रहे । मुलुकमा राजनीतिक अस्थिर हुँदा पनि अर्थतन्त्रमा भने पछिल्लो समय केही सुधार देखिएको छ । 

आर्थिक वर्ष २०२४÷२५ मा नेपालको आर्थिक वृद्धिदर ४.५ प्रतिशत हुने प्रक्षेपण विश्व बैंकले गरेको छ । गत आर्थिक वर्ष २०२३÷२४ को तुलनामा यो बढी हो । गत आर्थिक वर्षमा ३.९ प्रतिशतको आर्थिक वृद्धि भएको थियो । अर्थविद् डा.चन्द्रमणी अधिकारी अर्थतन्त्रमा सामान्य सुधार देखिएको भएपनि आधारभुत सुचकमा सुधार नदेखिएको दाबी गर्छन् ।

“सरकारले बजेटमा राखेको लक्ष्य ६.५ प्रतिशत आर्थिक वृद्धिदर हो । तर, अहिले ४.५ प्रतिशत आर्थिक वृदिदरलाई खासै सन्तोजनक मान्न सकिदैन” । उनले भने । अहिले अर्थतन्त्रको ओरालो यात्रामा ब्रेक मात्र लागेको भन्दै अधिकारी उत्साहित हुने अवस्था नभएको दाबी गरे । 

यस्तै नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका बागमती प्रदेश अध्यक्ष दिलसुन्दर श्रेष्ठले बजारको अवस्था हेर्दा अलि सुधार भएपनि सन्तोषजनक अवस्था नरहेको बताए । 

“बजारमा उपभोक्ताको क्रय शक्ति घट्नु नै चिन्ताको विषय हो” उनले भने । यस्तै पुँजीगत बजेट २५ प्रतिशत खर्च मात्र हुनु पनि अर्थतन्त्रको नकारात्मक पक्ष भएको श्रेष्ठले ठोकुवा गरे । 

यद्यपि सन २०२४ को अन्त्यतिर बाढी पहिरोलगायत ठूला प्राकृतिक विपत्ति घटेपनि आर्थिक वृद्धिदरमा सुधार हुने देखिएको विश्व बैंकले जनाएको छ । विश्व बैंकले बिहीबार सार्वजनिक गरेको नेपाल विकास प्रतिवेदनः ‘आर्थिक वृद्धि उकास्नका लागि उद्यमशिलताको लाभ उपयोग तथा सुधार कार्यान्वयन’ प्रतिवेदनले गत वर्ष भन्दा यसवर्ष आर्थिक वृद्धिमा सुधार हुने प्रक्षेपण गरेको हो । 

यो वर्ष मुख्यतः आन्तरिक व्यापार, जलविद्युत तथा धान उत्पादनमा वृद्धि भएकाले आर्थिक वृद्धिमा सुधार आउने प्रतिवेदनले जनाएको छ । प्रतिवेदनले सन २०२५÷२६ र २०२६÷२७ मा नेपालको अर्थतन्त्रले औसत ५.४ प्रतिशतको आर्थिक वृद्धिदर हासिल गर्ने प्रक्षेपण गरेको छ, जसमा सेवा क्षेत्रको प्रभाव उल्लेख्य रहने बताइएको छ । तर नेपालको व्यापार घाटा भने अहिले पनि सुधार हुन सकेको छैन् । 

चालु आर्थिक वर्ष २०८१÷८२ को पुस मसान्तसम्म १ सय ५७ मुलुकसँग नेपालको वैदेशिक व्यापार भएकोमा १ सय २४ वटा देशसँग व्यापार घाटा भएको छ । बाँकी ३३ मुलुकसँग मात्रै देशको व्यापार नाफामा रहेको छ । जसमध्ये सबेभन्दा धेरै घाटा भारतसँग भएको छ । भारतसँग ४ खर्ब २९ अर्ब १४ करोड रुपैयाँ बराबरको व्यापार घाटा भएको छ । सो अवधिमा भारतबाट ५ खर्ब २ अर्ब ८५ करोड रुपैयाँ बराबरको वस्तु आयात भएको छ भने भारततर्फ १ अर्ब ९२ करोड रुपैयाँ बराबरको वस्तु निर्यात भएको  छ । 

यस्तै दोस्रोमा चीन र तेस्रोमा अर्जेन्टिनासँग व्यापार घाटा भएको छ । चीनबाट १ खर्ब ६० अर्ब ५४ करोड रुपैयाँ बराबरको वस्तु आयात हुँदा चीनतर्फ १ अर्ब ९२  करोड  रुपैयाँ बराबरको वस्तु निर्यात भएको छ । जसअनुसार चीनसँग १ खर्ब ५८ अर्ब ६२ करोड बराबरले व्यापार घाटा भएको छ । 

यस्तै अर्जेन्टिनाबाट २२ अर्ब ६२ करोड बराबरको वस्तु आयात हुँदा ९  लाख ९६ हजार रुपैयाँको वस्तु अर्जेन्टिनातर्फ निर्यात भएको छ  । त्यसैले अर्जेनिटनासँग २२ अर्ब ६२ करोड  बराबरको व्यापार घाटा नेपालले व्यहोर्नु परेको छ ।  कुल  ९ खर्ब २१ अर्ब १५ करोड रुपैयाँ बराबरको वैदेशिक व्यापार भएको छ । 

नेपालका राजनीतिक दलहरुले लामो समयदेखि मुलुकको आर्थिक वृद्धिदर दोहोरो अंकमा पु¥याउने गफ हाक्दै आएका छन् । तर, त्यो कुरा भाषणमा मात्र सीमित भएको छ । दोहोरो  अंक त परै जाओस ५ प्रतिशत पनि आर्थिक वृद्धिदर नहुनु लज्जाको विषय हो ।